Categorie archieven: verhaal

Wonder women

Leestijd: 5 minuten

In Stephen Fry’s boek over Troje ben ik aangekomen bij het moment dat de Amazonen zich in de strijd om de stad werpen. Ze intrigeren me, die Amazonen. Misschien wel omdat je ze als vroege genderbenders kunt zien. Vrouwen die zich in de oorlog tussen de mannen voegden.

Dat is vaker gebeurd. Lees bijvoorbeeld het prachtige boek van Svetlana Aleksijevitsj, de Wit-Russische schrijfster die in 2015 de Nobelprijs voor literatuur kreeg. Ze schreef De oorlog heeft geen vrouwengezicht. Voor dit boek sprak ze vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in het Rode Leger vochten. Vorig jaar zag ik Beanpole, gemaakt over dat boek. Wat een boek, en wat een film!

Aleksijevitsj liet zich horen in de protesten tegen president Loekasjenko, die bij verkiezingen in 2020 de oppositie bij voorbaat uitsloot. “Vertrek voor het te laat is”, zei ze tegen Loekasjenko, “voordat u mensen in een vreselijke afgrond stort.” In Wit-Rusland lieten heel veel vrouwen zich horen in de protesten.

In een podcast (The Exploress) hoorde ik over de vrouwen die zich als man verkleedden om in 1862 in de Amerikaanse burgeroorlog mee te vechten. Van ongeveer vierhonderd vrouwen is bekend dat ze zich heimelijk onder de soldaten begaven. Lang geleden. Maar slechts een paar jaar terug nog streden in koerdisch Syrië vrouwen mee tegen het regime van Assad.

Trojaanse oorlog

Ik denk niet dat de vrouwen in de Amerikaanse burgeroorlog naar de Amazonen in de Trojaanse oorlog hebben gekeken. Die Amazonen waren ruiters die misschien door hun uitrusting niet direct herkenbaar waren als vrouwen, maar zich niet verstopten. Hun deelname aan de strijd was niet zo omstreden zoals die van de vrouwen in de Amerikaanse burgeroorlog. Genderrollen lagen in de 19e eeuw daar blijkbaar veel vaster.

Oké, Troje. De strijd rond Troje zou zich rond 1200 voor Christus hebben afgespeeld. Tien jaar lang. Homerus schreef erover in de Ilias. De Grieken belegerden de stad aan de uiterste westkust van wat nu Turkije is.

Aanleiding was de ontvoering van Helena door Paris. Paris was de zoon van de Trojaanse koning, Priamos. Verliefd op Helena, vrouw van Menelaos, de koning van Sparta. Die Menelaos kon dat niet laten passeren en vroeg bijvoorbeeld Achilles, Odysseus, Agamemnon en Nestor mee. Allemaal koningen. Met duizenden schepen en tienduizenden manschappen trokken ze op naar Troje. Maar Priamos had daar voorbereidingen getroffen, de stad versterkt en hulp geregeld.

Penthesileia

Jarenlang was er een impasse, totdat uiteindelijk in het negende jaar van de belegering de strijd losbarstte. Er vloeide veel bloed, maar Fry vertelt het verhaal op een manier dat je het toch niet helemaal rood voor ogen wordt. Er was ook liefde, lust, verraad, list, moed en achterbaksheid. De goden bemoeiden er zich soms mee, Apollo bijvoorbeeld, de god van de boogschutters, en Pallas Athene. Die goden konden bijvoorbeeld een speer sturen in de gewenste richting of een dichte mist oproepen als twee vijanden elkaar achterna zaten rondom de muren van de stad.

De Amazonen waren twaalf prinsessen onder aanvoering van Penthesileia. In een voetnoot schrijft Fry dat veel mensen denken dat de naam van prinses Leia uit Star Wars is afgeleid van die naam. Penthesileia was de dochter van de goddelijke Ares en de jongere zus van Hippolyte, de grote Amazonekoningin. Ja, veel namen, maar wel mooie namen.

De twaalf strijdsters kwamen uit het oosten. Ergens van de kusten van de Zwarte Zee waarschijnlijk, niemand weet het zeker. Maar ze waren ongetwijfeld woest en dapper. Ze gaven de Trojanen moed, zeker ook de vrouwen die tot dan toe alleen maar hadden toegekeken vanachter de hoge muren. Ze wilden wel meevechten met die dappere vrouwen op paarden, maar de priesteres Theano waarschuwde hen dat ze niet zo geoefend waren als de Amazonen. Dat zou alleen maar tranen opleveren.

De dood van Penthesileia, Johann Heinrich Wilhelm Tischbein (1751-1829)

Alvorens te sneuvelen, doodden Penthesileia en haar mede-Amazonen vele strijders aan Griekse zijde. Podarkes bijvoorbeeld, de broer van de koning van Phylake. Maar uiteindelijk overleven ze het niet. Verdrietig!

Amazones en Amazonen

Na de strijd rond Troje zijn de Amazonen niet verdwenen. Ze duiken steeds weer op. Je komt ze tegen op Griekse kunstwerken. Ze geven hun naam aan de Amazonerivier in Brazilië. En op Wikipedia lees ik dat tot de 18e eeuw er rond de Zwarte Zee nog vrouwen leefden die zich kleedden in mannenkleren, paard reden en naast mannen in de oorlog vochten.     

Nee, hoorde ik laatst een onderzoeker stellig beweren. Die naam (het Griekse a-mazos betekent ‘zonder borst’) is vast niet omdat ze een borst lieten verwijderen om beter te kunnen boogschieten. Je kunt wel andere naamafleidingen verzinnen. Dit is een van de vele verzinsels rondom de Amazonen, zei ze.

Ze zouden de eersten in de geschiedenis zijn geweest die paarden temden en bereden. Bedenk dat we paardrijdsters vaak amazones noemen, net iets anders dan Amazonen. Die mythische vrouwen zaten dan vast niet in zo’n schrijlingse amazonezit. Die zit paste bij de jurkenmode uit de 19e eeuw.

Wonder Woman

Fry schrijft het niet, tenminste niet in dit boek, maar de Grieken waren doodsbang voor de geesten van de verslagen Amazonen. Ze vochten ook na Troje geregeld met hen, maar ze bouwden nadat ze hen verslagen hadden heiligdommen en brachten offers. Wel aardig om te lezen dat de Amazonen dus ook na hun dood nog gevreesd werden.

Voor Achilles, de ‘held’ die Penthesileia doodde, krijg ik intussen met elke bladzijde van Fry dubbeler gevoelens. Hij is dapper en wreed, hij is mooi en wispelturig. En ja, Achilles (Achilleus bij Fry) is de man van de achillespees, zijn enige zwakke plek nadat hij in de Styx is gedoopt. Bij het begin van het Troje-verhaal, als Menelaos medestrijders zoekt, is hij onvindbaar. Verkleed als meisje zit hij tussen de dochters van Lycomedes. Zijn moeder, Thetis, wilde niet dat hij meedeed aan de Trojaanse Oorlog, want volgens het orakel zou hij er sterven. Dat gebeurt uiteindelijk toch – het orakel krijgt altijd gelijk – omdat Paris hem met een vergiftigde pijl in zijn hiel treft.

Filmposter Wonder Woman (2017)

De Amazonen nog even. In de Griekse mythen zijn er verschillende vrouweneilanden waar Amazonen zonder mannen leefden. Alleen als ze kinderen wilden, zochten ze contact met naburige mannenkolonies. Dat verhaal heeft ook weer vele verhalen geïnspireerd, zoals Wonder Woman. Die Wonder Woman is een Amazoneprinses, dochter van Hippolyte. Maar in de film uit 2017 wordt ze door de bedenker van deze superheld naar de Tweede Wereldoorlog gehaald. En bij het begin van de film spoelt er een man aan op het eiland waar deze prinses training krijgt in paardrijden, boogschieten en nog veel meer.

Zoveel mooie en inspirerende verhalen, maar de vraag blijft of ze echt bestaan hebben, de Amazonen. Een Amerikaanse archeologe deed onderzoek en vond in 1994 een grafheuvel, ergens dichtbij Kazachstan, waar zo’n 2.500 jaar geleden een krijgsvrouw werd begraven. Een Amazone?

Els, wil je met mij trouwen?

Leestijd: 3 minuten

De j is mislukt. Dat maakt de hele actie bijna een grap, maar ik ben serieus. Els, wil je met mij trouwen, staat er. Verkeerd lezen kan niet. Ik heb ondersteboven op de dijk gelegen om de woorden op het spoortalud te schrijven. Els ziet dit als ze straks naar huis fietst. Dan weet ze eindelijk wat ik haar nooit durfde te vertellen.

Ik ken Els nu zeven jaar, drie maanden en vijf dagen. Ze kwam halverwege het laatste basisschooljaar bij mij in de klas. “Kan Els naast jou”, vroeg de juf van groep acht. We deden daarna alles samen. We keken The Crown op Netflix, we lazen elkaars boeken van de bieb, we zaten samen op ballet en we appten elkaar honderd keer op een dag. Of duizend. We waren het altijd eens. Of bijna altijd. En als we het niet eens waren, ging het hooguit over de naam van een vage musicus, de titel van een boek of de hoeveelheid peper op de pizza.

Maar vorige week begon ik te twijfelen. Dat was toen we een paper moesten maken over de rede en het verstand. Iets voor filosofie. Geloven we in elkaar, wat is die vriendschap die we hebben, hoe stevig is dat? Het is alsof er een storm in mijn hoofd heeft gewoed en alles nu plat ligt.

De opdracht was: toon aan dat we helemaal niet de rationele wezens zijn die we denken te zijn. Duh, natuurlijk zijn we dat niet. Het had me lastiger geleken om aan te tonen dat we dat wel waren.

En natuurlijk deden we dat samen. “Waarom vertrouw je iemand”, vroeg ze me. Ik zat met mijn been omhoog nadat ik me bij tennis verstapt had. Een ijszak erop. “Terwijl het verstand je zegt dat het niet zo slim is om die persoon te vertrouwen. Die persoon bedriegt je waar je bij staat. Maar je  houdt van hem, haar of hen. Dat denk je in elk geval. Waarom doe je dat?”

Ik dacht erover na. Wat is de basis voor de overtuigingen die ik heb? Waarom eet ik vegetarisch, maak ik me zorgen om de aarde en geloof ik dat God niet bestaat? Is dat allemaal zo goed doordacht? Heb ik alle bewijzen pro en contra afgewogen? Of vind ik gewoon de mensen die dit met mij delen aardig? En waarom worden veel van die wankele overtuigingen toch alleen maar steviger met de tijd? Terwijl het misschien logischer zou zijn dat ze meer gaan wankelen en af en toe eens omvallen.

Omvallende overtuigingen. Ik zie instortende torens voor me, muren die omvallen. Inslaande kogels, wervelwinden, natuurrampen. Ik draai de ijszak op mijn enkel om.

El sueño de la razón produce monstruos (ets van Goya): De slaap van de rede brengt monsters voort

“Bovendien”, zegt ze, “kunnen woorden soms totaal verschillende betekenis hebben, voor jou of voor mij. Of ze hebben in een bepaalde situatie eigenlijk helemaal geen betekenis omdat je bijvoorbeeld een belofte niet kunt nakomen. Betekent vriendschap voor jou wel hetzelfde als voor mij? Wat denk je?”

Op dat moment wordt er geklopt. “Ga je mee naar zumba?”, vraagt Judith, mijn huisgenoot. Ze kijkt naar ons, naar mijn enkel, de ijszak, mijn weifelende gezicht. Zumba is wel mijn lievelingssport. Als ik echt rationeel zou zijn, is zumba misschien geen goed idee. Als vriendschap voor mij overgave betekende, zou ik Els waarschijnlijk ook niet achterlaten met deze vragen. Met het werkstuk voor filosofie.

Ik ben gaan zumba’en. Mijn enkel is nu nog dikker. Maar toch ben ik naar het spoortalud gefietst waar Els straks langskomt. Echt stom, die j.

Dit verhaal is de eerste van #zevenkunsten. De komende maanden wil ik aan nog zes andere kunstvormen proeven. Essay, sonnet, tekening, compositie.