Goed idee, Ted Brandsen, een ballet over Mata Hari. Dat dacht ik toen ik hoorde over de plannen voor de productie. Mata Hari was een mysterieuze persoonlijkheid, en ze was ook danseres. Mij fascineert haar uitstraling van femme fatale en haar dramatische leven vol vraagtekens. En ook het dynamische tijdperk waarin ze leefde, het Parijs van het fin de siècle, de belle époque. Heel bijzonder leek me om dit in dans te kunnen zien en beleven.
In zijn voorwoord in het programmaboek prijst Ted Brandsen, die de choreografie maakte voor Mata Hari, zijn dansers ‘zonder wie alle dans slechts een gedachte is’. En vooral Anna Tsygankova, op wie hij de rol van Mata Hari heeft gecreëerd en op wie ik zondagmiddag 21 februari verliefd ben geworden. De prachtige foto’s waarin ze innig met een enorme slang verstrengeld ligt, doodeng, hadden me al verleid: dit ballet wilde ik per se zien.
“Een bizar gevoel”, zegt Anna Tsygankova over die slangenfoto’s. “Je kan alleen maar vertrouwen dat het goed gaat.” Ze voelde direct de connectie met Mata Hari. “Het was een ongelooflijk gevoel van eenwording met het mysterie.”
In Leeuwarden heb ik eens een kleine expositie gezien over Mata Hari. Ze komt ook uit Friesland. Margaretha Geertruida Zelle. Mata Hari was haar artiestennaam. “Ze heeft veel gedaanteverwisselingen ondergaan”, zegt Brandsen. “Als een Lady Gaga of Madonna van honderd jaar terug. (…) Het gewone leven was haar te klein, dus maakte ze dat groter. Ze creëerde haar eigen realiteit.”
Het ballet toont haar in allerlei gedaantes, in prachtige kostuums, tien verschillende ontwerpen van François-Noël Cherpin. Anna Tsygankova trekt in elke scène de aandacht, mijn aandacht in elk geval, helemaal naar haar toe. Want op deze zondag danst zij de rol. Soms nemen Igone de Jongh of Maia Makhateli, twee andere eerste solisten van Het Nationale Ballet, het van haar over. Maar ik ben blij: vandaag leidt Anna Tsygankova me door het leven van Margaretha (1876-1917). Haar ongelukkige huwelijk, haar twee kinderen van wie er een misschien is vergiftigd en de ander haar wordt ontnomen, haar tijd op Java en later in Parijs. Daar werd ze Mata Hari, een Indiase danseres, en daar deed ze auditie bij Diaghilev. Die wees haar af.
“Ze begon met spioneren toen haar vorige rol, die van danseres en aantrekkelijke vrouw, was uitgespeeld”, zegt Brandsen. “Maar ze gedroeg zich nog teveel als courtisane.” Courtisane? Dat is ‘een vrouw van lichte zeden die zich in hogere kringen begaf en vanwege elegantie en omgangsvormen daar werd geaccepteerd’. Dat was Mata Hari ongetwijfeld ook. “Margaretha zag de wereld als één groot decor”, vervolgt Brandsen. “De vele mannen met wie ze omging waren figuranten in háár film.”
De Volkskrant miste de spanning in het ballet en de emotionele verdieping in haar personage. Mata Hari wordt te weinig mens, volgens recensente Mirjam van der Linden. Ze blijft een raadsel, maar juist het mysterie past helemaal bij Mata Hari zoals ik haar voorstel.
Het ballet gaat langs haar leven als een sneltrein die af en toe vaart mindert, dat was de bedoeling van Brandsen en librettist Janine Brogt. Ik voel daarin de tragiek van haar leven, de teleurstellingen, de zucht naar erkenning en roem, de gebroken ambities, de dreiging van de oorlog en het dramatische einde. Schitterend is Shiva, een dromerige tempeldans, prachtig de reis met scènes in Milaan, Wenen en Madrid, overtuigend het duet met haar geliefde Vadime Mássloff (Arthur Shesterikov). Ik vond Mata Hari, het ballet, in woorden zoals ze zelfs gezegd zou hebben ‘een gedicht waarin elke beweging een woord is.’